ازآن ماست پیروزی
یپرم خان
یپرم خان ارمنی |
یپرم خان یا یپرم خان ارمنی با نام اصلی یپرم داویدیان گانتاکتسی (زاده ۱۲۴۴ یا ۱۲۴۷ خورشیدی در یکی از توابع گنجه واقع در جمهوری آذربایجان امروزی - مقتول در ۱۲۹۱ خورشیدی در نزدیکی همدان) از انقلابیون و رهبران نظامی جنبش مشروطه که در دوران استبداد صغیر و بعد از آن در نبردهای متعددی علیه نیروهای مخالف مشروطه شرکت کرد.[۱]
در تایید یا رد شخصیت وی نظرات متناقضی وجود دارد ولی ظاهرا بعد از پیروزی جنبش مشروطه اختلافاتی با سایر رهبران ازجمله ستارخان داشته است و عامل حکومتی خلع سلاح مجاهدان در پارک اتابک بوده است. وی در جریان یکی از جنگهای دوران مشروطه، به هنگام عزیمت از همدان به کرمانشاه به قتل رسید.[۲]
زندگینامه یپرم خان
او از جوانی به خاطر روحیه ماجراجویی با گروههای مسلح آشنایی پیدا کرد و وارد عرصه مبارزه و فعالیت علیه سیاستهای ضد ارمنی امپراتوری عثمانی شد.[۱]
در آغاز به رزمندگان ارمنی که میخواستند از مرزهای روسیه تزاری بگذرند و با عثمانیان نبرد کنند پیوست؛ ولی روسها دستگیرش کردند و به اردوگاههای کار اجباری در سیبری تبعیدش کردند. او به گونهای شگفتانگیز از اردوگاه مرگبارش گریخت. نخست خود را به ژاپن رساند و پس از گذراندن راهی دراز به ایران آمد و دوباره به ارمنستان رفت و به داشناکها پیوست. داشناکها گروهی از ارمنیان بودند که برای استقلال ارمنستان میجنگیدند.
در سال ۱۲۷۹ خورشیدی یپرم از طرف فرقه داشناک برای تشکیل حزب در گیلان مأموریت یافت. وی در دوره حضورش در گیلان در اداره راهسازی مشغول به کار شد و سپس در رشتکوره آجرپزی راه انداخت و به آجرپزی مشغول شد. یپرم خان در رویداد باغ مدیریه رشت نقش فعال داشت. وی فرماندهی ستون سوم حمله و محاصره دارالحکومه رشت را در این رویداد بر عهده داشت. گروهی از قفقازیان و ارمنیان به عنوان کارگر به رشت آمده و در آنجا مشغول به کار شدند. این کارگرها بعدها فوج مجاهدین فدایی ارمنی را شکل دادند که به سرکردگی یپرم خان در سال ۱۳۲۷ قمری همراه با سپهدار تنکابنی از رشت راهی تهران شدند.[۳][۴]
یپرم خان پس از فتح تهران
پس از فتح تهران و خلع محمد علی شاه قاجار از سلطنت که یپرم خان نقشی اساسی در این پیروزی داشت، روزنامهها اخبار فتح و رشادتهای یپرم را منعکس کردند. در این ایام هیئت مدیرهای تشکیل شد و وی را با دادن اختیاراتی نامحدود به ریاست شهربانی کل (نظمیه) پایتخت منصوب کرد. در این سال یپرم که سرکردگی ۵۰ نفر از مجاهدان را به عهده داشت به همراه ۲۰۰ نفر بختیاری به سرکردگی جعفرقلیخان سردار بهادر، ملقب به سردار اسعد (فرزند سردار اسعد معروف) و با کمک عدهای قزاق برای دفع یاغیان آذربایجان فرستاده شدند.
این درگیری با پیروزی یپرمخان و همراهانش به پایان رسید تا رحیمخان سردار نصرت چلپیانلو که مهمترین سرکرده یاغیان بود به روسیه فرار کرده و پناهنده شود. مخبرالسلطنه هدایت که در این هنگام والی آذربایجان بود در کتاب خاطرات و خطرات مینویسد: «یپرم بیش از اندازه به خود مینازد و الحق رشید هم هست، با هفتتیر وارد سنگر شخص رشیدخان شدهاست و رحیمخان از ترس مسلسل فرار کردهاست.»
محمدعلی شاه با اینکه از ایران گریخته بود، اما به تحریکات خود ادامه میداد. در سال ۱۳۲۹ قمری هنگام بازگشت شاه مخلوع به ایران جنگهایی میان قوای هوادار محمدعلی شاه و نیروهای دولتی (مشروطهخواهان) صورت گرفت. سرکرده نیروی دولتی یپرمخان بود و توانست در نزدیکی ورامین قوای طرفدار محمدعلی شاه به فرماندهی ارشدالدوله را شکست دهد و خود او را هم دستگیر کند. ارشدالدوله بلافاصله در دادگاهی صحرایی به مرگ محکوم شد و حکم وی نیز بدون کمترین درنگ به اجرا درآمد.
اندکی پس از این ماجرا، که یپرمخان با جنازه ارشدالدوله به تهران بازگشت، قوای دولتی برای دفع سالارالدوله به سمت غرب رهسپار شد. در این لشکرکشی نیز یپرم یکی از سرکردگان بود. یپرمخان همچنین در واقعه پارک اتابک که به کشته شدن عده زیادی از مجاهدین و ستارخان سردار ملی انجامید، فرماندهی قوای دولتی را عهدهدار بود.[۵]
رابطه مشروطیت و پیرم خان و ارامنه
به منظور روشن شدن اینکه ارامنه و داشناکسوتیون چرا و با چه انگیزهای برای مشارکت در نهضت مشروطهٔ ایران قدم پیش نهادند و شناخت روستوم انقلابی (از بنیان گذاران حزب داشناکسوتیون)، علت مأموریت وی و علل و چگونگی رزمهای یپرم و یارانش لازم است بخشی از مذاکرات کنگرهٔ چهارم حزب را در مورد مشارکت با انقلابیون مشروطه خواه، که در ۱۹۰۷ میلادی در وین اتریش تشکیل و تصمیمات آن به اتفاق آرائ تصویب شد، از نظر گذراند:
«با توجه به اینکه، جنبشهای فعلی ایران سبب بیداری و آگاهی بیشتر مردم شده و ممکن است پدیدهای بزرگ و مهم در رستاخیز ایران و حتی شرق میانه شود. مضاف بر اینکه با در نظر گرفتن نتایج آن نهضت از دیدگاه جهان بشریت و همچنین مسئله ارمنی کنگره به عموم سازمانها و افراد مرتبط با حزب داشناکسوتیون در ایران توصیه میکند تا با کلیهٔ وسایل و امکانات در به ثمر رساندن آن نهضت بکوشند. باید در نهضت بیداری و آزادیخواهی ایران آرمان و اندیشه دموکراتیک راستین زحمتکشان، که ملهم از مرام نامه حزب داشناکسوتیون است تلفیق گردد».
تصمیم فوق به دنبال درخواستهایی اتخاذ شد که در پاییز ۱۹۰۶ میلادی از طریق مجمع عمومی تشکیلات حزب در تبریزموسوم به ورژ به کنگره بزرگ داشناکسوتیون ارسال شده بود.
در مجمع عمومی تبریز، نمایندگانی از شهرستانهای گوناگون کشور شرکت کرده بودند و یپرم نیز فرستادهٔ ویژه تشکیلات گیلان بود. او که پس از فرار معجزهآسای خود از تبعیدگاه ساخالین به ایران وارد شده و به داشناکسوتیون پیوسته بود حامل افکار و خواستهای کلیهٔ افراد منتسب به حزب بود و به موجب تقاضای تشکیلات حزب در گیلان میبایست با تمام قوا از جنبش مشروطهخواهی ایران جانبداری میکرد.
کنگرهٔ حزب داشناکسوتیون پس از تصویب درخواست همکاری با نهضت آزادیخواهی و مشروطیت ایران روستوم انقلابی، از بانیان حزب، را در مقام نمایندهٔ حزب برای مذاکره با مشروطهخواهان روانهٔ ایران کرد.[۶]
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر